1. Powstanie gminy i jej kolejne przeobrażenia
Termin „gmina” w Polsce jest znany już od czasów piastowskich. Został przyjęty prawdopodobnie z języka niemieckiego. Swoje gminy tworzyli już w czasach Władysława Łokietka niemieccy mieszczanie, Żydzi i innowiercy.
Na tereny wiejskie ten termin przeniesiono, gdy zaczęły się tworzyć pierwsze jednostki samorządu terytorialnego. Gminę wiejską stanowiła wtedy każda wieś, która uzyskała niezależność od folwarku czy dworu szlacheckiego lub klasztoru. Była to najmniejsza jednostka samorządu terytorialnego. Na czele gminy stał sołtys. Dziś takiej jednostce odpowiada sołectwo.
Już po pierwszym rozbiorze Polski (1772) tereny dzisiejszej gminy Sierakowice dostały się pod zabór pruski i pruska administracja zaczęła kształtować tu samorządność wiejską. Było to konieczne ze względu na stopniowe uwłaszczanie chłopów.
Jednostkami nadrzędnymi dla gmin były wójtostwa. Te podlegały pod powiaty, a powiaty pod rejencje. Dla Sierakowic jednostką nadrzędną był początkowo powiat mirachowski, a od 1818 r. powiat kartuski. Siedzibą rejencji dla tutejszych terenów był Kwidzyn.
Same Sierakowice tworzyły do ostatniej dekady XIX wieku obszar dworski. Takim obszarem kierował przełożony, właściciel ziemski, od którego chłopi dzierżawili uprawianą przez nich ziemię. Dla Sierakowic był to majątek ziemski Łaszewskich. Po parcelacji majątku chłopi zostali uwłaszczeni (przez wykup ziemi) i wtedy utworzono tu gminę wiejską (dziś powiedzielibyśmy sołectwo Sierakowice).
Centrum Sierakowic, w tle kościół św.Marcina
Nad gminami wiejskimi „czuwały” wójtostwa, które utworzono w Sierakowicach i Gowidlinie.
Taki stan rzeczy trwał do roku 1935, kiedy to już władze polskie wprowadziły nowy podział administracyjny kraju. Do tej pory w odrodzonej Polsce obowiązywał taki podział administracyjny, jaki pozostał po zaborcach.
Reforma z 1935 roku podzieliła kraj na województwa; te dzieliły się na powiaty, powiaty – na gminy, a gminy na gromady. Przestały istnieć wójtostwa. Gromady odpowiadały dzisiejszym sołectwom i na czele gromady stał sołtys. Nazwę „gmina” przeniesiono na jednostkę wyższego szczebla i na jej czele stał wójt. Powiatem kierował starosta, a województwem wojewoda. Każda jednostka tej hierarchii była zarządzana kolegialnie. Sołtys miał zwykle jednego zastępcę, którego tytułowano podsołtysem. Zastępcą wójta był podwójci. Istnieli również wicestarostowie i wicewojewodowie.
Gmina Sierakowice należała do powiatu kartuskiego, a ten do województwa pomorskiego z siedzibą w Toruniu.
Apteka w Sierakowicach przy dzisiejszej ulicy Słupskiej
Po reformie gminę Sierakowice tworzyły z grubsza te tereny, które tworzą ją dziś. Do innej gminy należały dzisiejsze sołectwa Długi Kierz, Leszczynki, Nowa Ameryka (gmina Kamienica Szlachecka). Do końca okresu międzywojennego do sierakowickiej gminy należało sołectwo Potęgowo, które dziś należy do gminy Linia.
Dalsze reformy podziału administracyjnego kraju zaczęto wprowadzać w latach 50. XX wieku, kiedy to zlikwidowano gminy i gromady sołeckie, a na ich miejsce utworzono gromady wiejskie, które powstały z połączenia dwóch lub trzech sołectw. Takich gromad wiejskich utworzono z ówczesnej sierakowickiej gminy pięć: w Gowidlinie, w Puzdrowie, w Kamienicy Królewskiej, w Mojuszu i w Sierakowicach. Jednostki te były tworami niewydolnymi i zaczęto je stopniowo łączyć w jednostki większe. Bez zmian ostała się gromada Gowidlino, pozostałe kolejno przyłączano do gromady Sierakowice. Gromadą wiejską kierował przewodniczący gromadzkiej rady narodowej.
W latach 70. XX wieku ponownie wprowadzono nazwę „gmina”, którą kierował naczelnik.
Budynek Urzędu Gminy (1967 r.)
Po zmianach ustrojowych w 1989 r. nastąpiła dalsza korekta podziału administracyjnego; uregulowano podział kraju na nowe województwa, przywrócono powiaty i powstał stan istniejący do dziś.
W dalszych rozważaniach przyjmujemy założenie, że ilekroć będziemy wymieniać Gminę Sierakowice, będzie się to odnosiło do terenów, które dziś do tej gminy należą, choć w różnych okresach bywało inaczej.
2. Drogi
Do chwili odzyskania niepodległości, co dla dzisiejszej gminy Sierakowice nastąpiło dopiero w 1920 roku (funkcjonowała administracja niemiecka), przez jej teren przebiegały szosy o nawierzchni szutrowej w kierunku Kartuz, Lęborka, Słupska i Sulęczyna, a stamtąd do Bytowa i Kościerzyny. Łączna długość szos leżących w sierakowickiej gminie wynosiła ok. 32 km. Ponieważ Lębork, Słupsk i Bytów pozostawały po stronie niemieckiej, Sierakowice miały połączenia szosowe z miastami Kartuzy i Kościerzyna. Dla ścisłości należy przypomnieć, że Kartuzy uzyskały prawa miejskie w 1923 roku, a więc na samym początku omawianego okresu były jedynie większą wioską.
Na omawianych szosach nie było ani jednego metra nawierzchni asfaltowej. Taką nawierzchnię wspomniane szosy uzyskały dopiero po II wojnie światowej. W samych Sierakowicach ulice były wyłożone brukiem. Ulic z nazwami było cztery: Kartuska, Lęborska, Słupska i Dworcowa. Ulicę Słupską przemianowano wkrótce na ul. Jeziorną, jako że prowadziła wedle jeziora Świniewo, a ul. Lęborska otrzymała miano ul. Hallera. Inne z dzisiejszych sierakowickich ulic albo nie istniały, albo były drogami gruntowymi prowadzącymi do pól uprawnych lub posesji. W okresie międzywojennym na terenie sierakowickiej gminy nie zbudowano ani kilometra nowej szosy, choć w planach podobno była budowa szosy z Sierakowic do Kamienicy Szlacheckiej. Samorząd gminy zabiegał o remonty dróg gruntowych. Utwardzono drogę z Puzdrowa do Łyśniewa (bruk) i poprawiano drogę z Pałubic do Kamienicy Królewskiej. Ta ostatnia miała znaczenie w związku ze skupem kamieni potrzebnych dla rozbudowującej się Gdyni.
Po II wojnie światowej powstało łącznie ponad 65 km nowych dróg i to od razu z nawierzchnią asfaltową. Są to szosy:
- Sierakowice – Kamienica Szlachecka z odgałęzieniem do Borzestowa
- Sierakowice – Jelonko – Szklana
- Mojusz – Mojuszewska Huta
- Mojusz – Szopa – Bącka Huta – Mirachowo
- Sierakowice – Paczewo – Bącka Huta
- Pałubice – Kamienica Królewska – Kamienicki Młyn – Linia
- Kamienica Królewska – Mirachowo
- Pałubice – Załakowo
- Puzdrowo – Łyśniewo
- Tuchlino – Mściszewice
- Gowidlino – Stara Huta
- Gowidlino – Sulęczyno
- Gowidlino – Smolniki
- w budowie Jelonko – Tuchlino
- Migi – Puzdrowo (niedokończona)
Do tej liczby należy dodać drogi wewnątrzosiedlowe, z których najwięcej powstało w samych Sierakowicach oraz w mniejszej liczbie w Gowidlinie i Kamienicy Królewskiej.
Od 1905 roku funkcjonowała linia kolejowa relacji Kartuzy – Lębork, która po wytyczeniu granicy polsko-niemieckiej ograniczyła swoje funkcjonowanie do stacji Kętrzyno. Pewna przerwa w funkcjonowaniu tej kolei nastąpiła w czasie przechodzenia frontów wojennych. Przez szereg lat kolej ta obsługiwała transport pasażerski i towarowy. Jej ostateczne skasowanie nastąpiło pod koniec XX wieku. Istnieje szansa jej rewitalizacji.
Stara pocztówka; na górze z lewej kościół ewangelicki, po prawej plebania (obecnie siedziba GOK), na dole z lewej budynek poczty, po porawej budynek dworca kolejowego
3. Budownictwo
Okres międzywojenny nie obfitował w nowe budowle. Tuż po I wojnie światowej panowała ogólna bieda, bezrobocie itp. Należało najpierw zaleczyć wojenne rany. Budowę nowych obiektów odkładano na później. Nie bez znaczenia były również znaczne ceny materiałów budowlanych. Budowanie obiektów drewnianych już wychodziło z mody, a materiały bardziej trwałe miały swoją cenę. Na budowanie nowych budynków z trwałych materiałów mogli sobie pozwolić tylko bogatsi inwestorzy.
Z obiektów publicznych powstał jedynie niedokończony budynek szkoły powszechnej w Kamienicy Królewskiej, którego budowę przerwał wybuch II wojny światowej. W planach była budowa szkoły w Jelonku, lecz tu nawet planów technicznych nie sporządzono.
Po zakończeniu II wojny światowej było jeszcze gorzej niż po I wojnie. Pod koniec lat 40. XX wieku dokończono budowę szkoły w Kamienicy Królewskiej. W 1948 r. oddano do użytku jedną izbę lekcyjną zaadaptowaną w budynku poniemieckim w Jelonku. Tym samym utworzono nowy rejon szkolny, który przejął działanie szkół w Sierakowskiej Hucie i Tuchlinku. Nowy budynek szkolny w Jelonku oddano do użytku dopiero w 1955 r. Szkoły w innych miejscowościach bazowały na obiektach wybudowanych jeszcze w XIX wieku.
Poważniejszy rozwój budownictwa rozpoczął się dopiero w latach 50. i 60. XX wieku. Wtedy to powstał nowy budynek szkoły podstawowej w Sierakowicach przy ulicy Dworcowej, który dziś służy jako szkoła średnia.
Szkoła podstawowa w Sierakowicach, później szkoła rolnicza, obecnie ZSP
Prawie równolegle budowano budynek ośrodka zdrowia, który następnie rozbudowano na początku XXI wieku. Zaczęto budować szereg nowych obiektów użyteczności publicznej, które warto dla porządku wymienić. Są to:
- budynek posterunku policji w Sierakowicach;
- remizy OSP w Sierakowicach, Mojuszu, Tuchlinie, Gowidlinie, Kamienicy Królewskiej;
- pawilony szkolne w Załakowie, Łyśniewie, Puzdrowie, Borowym Lesie, Szklanej;
- nowe budynki szkolne w Sierakowicach, Gowidlinie, Tuchlinie, Mojuszu, Lisich Jamach, Kamienicy Królewskiej, Puzdrowie, Szopie;
- pawilony handlowe w Sierakowicach, Puzdrowie, Łyśniewie, Pałubicach, Tuchlinie, Gowidlinie, Mojuszu;
- budynek gimnazjum w Sierakowicach (dziś szkoły podstawowej nr 2);
- budynek centrali telefonicznej w Sierakowicach;
- aneksy przedszkolne przy szkołach podstawowych;
- sale gimnastyczne przy szkołach w Sierakowicach, Jelonku, Kamienicy Królewskiej, Gowidlinie, Tuchlinie, Lisich Jamach;
- nowe kościoły w Mojuszu, Kamienicy Królewskiej, Załakowie, Tuchlinie, Łyśniewie;
- stadion sportowy w Sierakowicach;
- rozdzielnia energii elektrycznej w Sierakowicach;
- hydrofornie w Sierakowicach, Kamienicy Królewskiej, Szklanej, Lisich Jamach, Jelonku, Tuchlinie, Puzdrowie, Gowidlinie, Starej Hucie, Bąckiej Hucie, Szopie, Mojuszu;
- oczyszczalnia ścieków w Sierakowicach;
- park z ołtarzem papieskim.
W 1918 roku na terenie sierakowickiej gminy nie było ani jednej żarówki zasilanej z sieci elektroenergetycznej. Same Sierakowice zelektryfikowano pod koniec 1938 r. Wszystkie inne miejscowości zelektryfikowano po II wojnie światowej. Cała elektryfikacja trwała kilkanaście lat.
Prawie równolegle z elektryfikacją następowała rozbudowa sieci wodociągowej. Dziś większość posesji może korzystać z wody czerpanej z wodociągów komunalnych. Wodociągi są połączone w zintegrowaną sieć gminną, co zapewnia większą niezawodność dostaw wody.
Telefonizację gminy rozpoczęto pod koniec XX wieku. Do tego czasu liczba abonentów była ograniczona względami technicznymi. Zaczęło się od zbudowania sporej centrali połączeń automatycznych. Dziś z siecią telefonii przewodowej konkuruje telefonia komórkowa i dalsza rozbudowa sieci przewodowej raczej nie nastąpi.
Kanalizacją zostały objęte najpierw same Sierakowice. Było to w latach 80. XX wieku. Działała wtedy mała oczyszczalnia ścieków. Po jej rozbudowie na początku XXI wieku zaczęto rozbudowywać kanalizację gminy. Do chwili obecnej prawie 90% mieszkańców gminy może korzystać z kanalizacji komunalnej. Skanalizowane są: Sierakowice, Kamienica Królewska, część Załakowa, prawie całe Pałubice, Gowidlino, Puzdrowo, Tuchlino, Tuchlinek, Jelonko, Sierakowska Huta, Patoki, Szklana, Mojusz, Mojuszewska Huta, Szopa, Bącka Huta, Bukowo, Paczewo, Rębienica, Łyśniewo, Karwacja, Lisie Jamy, Długi Kierz, Mrozy, Stara Maszyna. Ścieki trafiają do jedynej oczyszczalni w Sierakowicach.
(cdn.)
Józef Klasa
(Artykuł opublikowano w "Wiadomościach Sierakowickich" nr 8 (335) - wrzesień 2018 r.)
