Autor: br. Zbigniew Joskowski OFMConv.
Pochodzenie rodu Łaszewskich i jego wybitni przedstawiciele
Łaszewscy są jednym z najstarszych polskich rodów szlacheckich. Posługiwali się herbem Grzymała1. Kolebką ich rodu było Mazowsze (ziemia łomżyńska). Do XV wieku nosili nazwisko Grzymała. Natomiast od XVI w. zostali nazwani Łaszewskimi od miejscowości Łaszewo koło Płocka. Na Kaszubach ten ród osiadł w pierwszej połowie XVII wieku.
Z tego rodu wyszedł urodzony w Stężycy Szlacheckiej (w powiecie mirachowskim – obecnie kartuskim) biskup sufragan warmiński Michał Remigiusz Łaszewski (1682 – 1746)2 oraz ks. Heliodor Łaszewski (1838 – 1930)3. Do grona znamienitych osobistości tego rodu należy także zaliczyć m. in. Stefana Łaszewskiego (1862 – 1924)4, który był pierwszym wojewodą pomorskim po odzyskaniu przez Polskę niepodległości w latach 1919 – 1920.
Łaszewscy odegrali ogromną i pozytywną rolę w historii Kaszub i całego Pomorza. Wszyscy byli wiernymi synami Kościoła rzymsko – katolickiego. Przyczynili się do budowy kościoła w Stężycy i sprawowali patronat nad tymi, które istniały na terenie ich dziedzicznych posiadłości (m. in. w Sulęczynie i Sierakowicach).
Łaszewscy – dziedziczni właściciele szlacheccy Sierakowic
Łaszewscy herbu Grzymała5 po raz pierwszy posiadali wieś Sierakowice od 1643 r. Wtedy to Michał Łaszewski wraz z małżonką Magdaleną z d. Gałczewską kupił od Sebastiana Kiedrzyńskiego za 1304 zł części wsi (działy) Kamienicy z hutami szklanymi, Stężycy, Pażęci, Nowejwsi, Przyrowia oraz Sierakowic. Tutaj należy dopowiedzieć, że same Sierakowice były dotąd wsią królewską na prawie polskim. Łaszewski kupił tą królewszczyznę na własność z prawem dziedziczenia6. Członkowie tego rodu posiadali Sierakowice do około 1700 r.7, bowiem w 1710 r. właścicielem był już Jerzy Bystram8.
Po raz wtóry Łaszewscy stają się dziedzicznymi właścicielami Sierakowic od 1739 r.9 Pierwszym z nich był Jakub Łaszewski (1664 – 1739), syn Jakuba (1629 – 1690) z Łaszewa. Ów Jakub z bratem musiał opuścić rodową kolebkę Łaszewo, bo przeszło ono w posiadanie niejakiego Remigiusza Pawskiego. Osiedli więc w powiecie mirachowskim. Jakub stał się właścicielem Sierakowic, kiedy tutejszym proboszczem był ks. Aleksander Lewalt – Jezierski.10
Po śmierci wspomnianego Jakuba Sierakowice odziedziczył jego syn - wielmożny Józef Łaszewski (ur. 1737)11 – chorąży inflancki. Ten wkrótce, bo w 1761 r., nabył Puzdrowo od Albrechta Malechińskiego.12 Rezydował w Sulęczynie, które w 1766 r. nabył od Hildensteinów. Tu miał swój dwór, bo w okolicy posiadał najwięcej wsi (Borek, Ustkę, Zdunowice, Kołodzieje, Ogonki Wielkie i Małe, Kistowo, Kistówko, Chojnę, Nowąwieś, Ostrowite).13 Ponadto w parafii sierakowickiej14 posiadał Sierakowice, Sierakowską Hutę, Mrozy, Patoki, Poręby, Karwację, Leszczynki.15 Był trzykrotnie żonaty. Pierwszą jego żoną była stoliczka bracławska Petronela Sikorska. Ona dała mu troje dzieci. Po jej śmierci, która nastąpiła 31 maja 1778 r. w Sulęczynie, w 1780 r. ożenił się z podczaszanką inflancką Józefiną Czarlińską z Kobusewa. Ta dała Józefowi troje dzieci i zmarła na ospę 24 grudnia 1784 r. Po raz trzeci Józef ożenił się 18 lipca 1785 r. z podkomorzanką parnawską Joanną Wolską z Niestępowa. Z tego małżeństwa urodziło się siedmioro dzieci. Wśród nich był Wincenty Jakub, który był kolejnym dziedzicem Sierakowic.16
Wincenty Jakub (ur. 18 lipca 1786?) był pierwszym z Łaszewskich, który rezydował w Sierakowicach17 i tu zmarł. Jego żoną była Felicyta zd. Lewińska. Wincenty Jakub był dziedzicem Puzdrowa i Sierakowic. Znany był jako wybitny i dzielny polski działacz – patriota.18 Po jego śmierci od 1858 r. Sierakowice dziedziczyła jego żona Felicyta.19 Miał z nią jedenaścioro dzieci (pięć córek i sześciu synów). Najstarsza córka Joanna wyszła za mąż za Karola Boromeusza Marwitza z Tuchlina – brata biskupa chełmińskiego Jana Nepomucena Marwitza (1795 – 1886). Ósmym z kolei dzieckiem był Walery, który ożenił się z Józefą Dekowską i posiadał Tuchlino (w latach 1858 – 1885).20
Kolejnym synem Wincentego Jakuba i Felicyty był Roman (1821 – 1891), który był ostatnim dziedzicem Sierakowic z rodu Łaszewskich.21 Był ich właścicielem od 1867 r. W 1879 Roman sprzedał wszystkie swoje dziedziczne dobra bogatemu Żydowi Jakubowi Kerbsowi.22
Żydowski bogacz (besitzer) rozparcelował pomiędzy 150 gospodarzy23 nabyte od Łaszewskich ziemie sierakowickie (obszar dworski).24 Wykarczował lasy, a pozyskane z nich drewno przecierał w swoim tartaku i sprzedawał. Ów tartak znajdował się na południowym pograniczu Sierakowic, czyli na terenie obecnej Starej Maszyny. Ta miejscowość zawdzięcza swoją nazwę właśnie pracy tartaku (starej maszyny)25 Jakuba Kerbsa.
Utworzenie „nowego” cmentarza parafii pw. św. Marcina w Sierakowicach
W latach 1739 – 1879 patronat nad kościołem pw. św. Marcina (i św. Jana Nepomucena26) w Sierakowicach sprawowali Łaszewscy.27 Po nabyciu tych ziem przez Kerbsa upadła większość przywilejów patronackich, a pozostałe przeszły na osobę biskupa chełmińskiego. W 1867 r. parafia liczyła niespełna 4300 wiernych, w 1888 r. ponad już 4900 wiernych. Natomiast sama wieś Sierakowice w 1867 r. liczyła 281 mieszkańców28, a w 90 – tych latach XIX w. było już ich około 600.29 Jak zauważyliśmy, w drugiej połowie XIX w. nastąpiła tendencja wzrostowa liczby parafian sierakowickich i mieszkańców samego „centrum” parafii.
Dziwić może fakt dokonywania wielokrotnych pochówków na terenie przykościelnym, który jest ograniczony obszarowo i otoczony ceglanym murem ogrodzeniowym. Jednakże wówczas, tzn. do końca XIX wieku, dokonywano wielokrotnego pochówku w obrębie cmentarza przykościelnego. Polegało to na wyjmowania „starych” kości nieboszczyka, pochowanego przed około 20 laty (średni czas rozkładu ciała w ziemi) i usuwania ich do specjalnego magazynu nazywanego ossuarium (kostnicą). W związku z powszechnością tej praktyki taka kostnica lub inne miejsce magazynowania kości zapewne istniało przy sierakowickim kościele.
W 1819 r. władze pruskie zakazały (na terenie swoim i przez siebie okupowanym) grzebania zmarłych pod posadzką kościołów oraz poza miejscami do tego wyznaczonymi. Jednym z istotnych powodów były względy sanitarne. Istnieją dowody, że w najbardziej oddalonych wioskach parafii sierakowickiej dokonywano pochówków poza zlokalizowanym i zalegalizowanym cmentarzem. Nie oznaczano takich grobów tabliczkami imiennymi, ponieważ spoczywali w nich zazwyczaj ludzie ubodzy, których rodzin nie było stać na trwały nagrobek. Tak było np. w Gowidlinie, które wówczas należało do parafii sierakowickiej.30
Biskup chełmiński Jan Nepomucen Marwitz 31 grudnia 1866 r. wydał dekret zobowiązujący proboszczów do tworzenia nowych cmentarzy oddalonych od zwartych zabudów osiedlowych z równoczesnym zakazem grzebania na dotychczasowych cmentarzach przykościelnych. Nakazał również tworzenie specjalnego funduszu cmentarnego przeznaczonego na administrowanie i utrzymanie nekropolii.31
Później król Fryderyk Wilhelm wydał 14 kwietnia 1840 r. dekret regulujący zasady organizowania i eksploatowania cmentarzy wyznaniowych.32
Przed 1854 r. Wincenty Jakub Łaszewski podarował parafii ziemię, na której w myśl wspomnianych dekretów królewskich z 1819 r. a także biskupich wyznaczono teren na cmentarz wyznaniowy katolickiej parafii w Sierakowicach. Został on zlokalizowany na wschód od kościoła. I już w 50–tych latach XIX wieku grzebano na nim zmarłych. Jednak nie przestrzegano literalnie wspomnianego dekretu biskupa Marwitza, bo na sierakowickim cmentarzu wokół kościoła i równocześnie na „nowym” grzebano do 1897 r.
Pierwszą nekropolią była kaplica grobowa rodziny szlacheckiej Łaszewskich. Nad wejściem do niej, na frontonie, zamontowano żeliwną tablicę z napisem: Miejsce spoczynku wiecznego dla familji Łaszewskich 1854. Ta kaplica grobowa powstała w czasie proboszczowania w latach 1848 – 1861 ks. Aleksandra Pomierskiego.33 Złożono w niej trumny Łaszewskich, między innymi Wincentego Jakuba i jego żony Felicyty, Romana.34
Jedną z kolejnych nekropolii, która przetrwała do czasów obecnych, jest grób zmarłej około 1870 r. Korduli Knast z d. Służewskich – matki ks. Dionizego Knasta35, proboszcza sierakowickiego w latach 1865 – 1884. Grób ten został zlokalizowany przed wejściem do kaplicy Łaszewskich.36
Teren cmentarny od czasu jego lokalizacji okala ogrodzenie wykonane z kamienia. Według ówczesnych zasad dotyczących budowy obiektów sakralnych37 i miejsc pochówków, kaplica i wszystkie inne groby są orientowane ze wschodu na zachód. Znaczy to, że ciała zmarłych są grzebane „głową na wschód – nogami na zachód”. Tak dzieje się do dzisiaj. Taki sposób grzebania zmarłych tłumaczy biblijna symbolika dotycząca Chrystusa, który przyjdzie na końcu świata jak Wschodzące Słońce.38
.JPG)
W 2006 r. kaplica Łaszewskich została poddana generalnej odbudowie. Odtąd ma być dostępna dla publicznie odwiedzających to miejsce. Natomiast na jej wewnętrznych ścianach zostały zamontowane epitafia wyróżnionych osób związanych z parafią, a pochowanych poza nią. Są to epitafia m. in. ks. dr. Bernarda Sychty, ks. kan. Bernarda Antoniego Łosińskiego i ks. Tadeusza Klana.
Przypisy:
1 NIESIECKI K. Herbarz Polski, Lipsk 1839 – 1845, t. 6, s. 222 – 223.
2 ORACKI T. Słownik biograficzny Warmii, Prus Książęcych i Ziemi Malborskiej od połowy XV do końca XVIII wieku, t. 2, Olsztyn 1988, s. 24.
3 MROSS H. Słownik biograficzny kapłanów diecezji chełmińskiej wyświęconych w latach 1821 – 1920, Pelplin 1995, s. 182.
4 Był synem Juliana Łaszewskiego, bratanka Wincentego Jakuba Łaszewskiego właściciela Sierakowic.
5 NIESIECKI K. Herbarz Polski..., s. 222 – 223.
6 Roczniki TPN w Poznaniu, wyd. 1871, s. 192; CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, Warszawa 1889, t. 10, s. 585.
7 Wizytacja archidiakonatu pomorskiego B. Madalińskiego z lat 1686 – 1687, sygn. G – 20a, s. 11b.
8 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., t. 10, s. 585.
9 OKONIEWSKI S. Diecezja Chełmińska. Zarys historyczno – statystyczny, Pelplin 1928, s. 377.
10 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., t. 10, s. 585.
11 DZIĘCIELSKI M. Dzieje ziemi mirachowskiej od XII do XVIII wieku, Gdańsk 2000, s. 293.
12 Tamże, s. 224; Pamiętniczek Michała Łaszewskiego (około 1627), wyd. KĘTRZYŃSKI W., Roczniki TNT, Toruń 1906,R. 13, s. 35 i n.
13 DZIĘCIELSKI M. Dzieje ziemi mirachowskiej..., s. 298 – tabela.
14 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., t. 10, s. 585.
15 Wizytacja archidiakonatu pomorskiego J. Rybińskiego z lat 1780 – 1781, sygn. G – 69 – 72, s. 156; BREZA E. Nazwy miejscowości gminy Sierakowice, Sierakowice 1999, s. 51; DZIĘCIELSKI M. Dzieje ziemi mirachowskiej..., s. 293 – tabela
16 Pamiętniczek Michała Łaszewskiego..., s. 35 i passim.
17 Jego dwór znajdował się na obecnym gospodarstwie Zelewskich.
18 Szkółka Narodowa, Chełmno 1849, nr 3; Pomorze Gdańskie 1807 – 1850. Wybór źródeł, opr. BUKOWSKI A., Wrocław 1958, s. 407.
19 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., t. 10, s. 584.
20 Tamże, t. 12, s. 587; HEIDN W. Die Ortschaften des Kreises Karthaus/ Westpr. in der Vergangenheit, Marburg/Lahn 1965, s. 633.
21 Akta II oberspresidiale zu Danzig, Sttadtarchiv, Litt (Zitat) F, wolumina 2, s. 278 b. (F – rodziny szlacheckie okręgu Kartuz); Akta: I Akta oberspresidialia zu Danzig, Stadtarchiv, tytuł III rozdz. 36, nr 2, Litt (Zitat) F, s. 88 (F – szlacheckie rodziny w Prusach Zachodnich od 28.III.1820 r.).
22 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., s. 584; OKONIEWSKI S. Diecezja Chełmińska..., s. 377
23 OKONIEWSKI S. Diecezja Chełmińska..., s. 377 – 378.
24 Tzw. resztówkę tego majątku nabyli Zelewscy i Kuczkowscy.
25 BREZA E. Nazwy miejscowości gminy Sierakowice, Sierakowice 1999, s. 58.
26 Wówczas kościół i parafia nosiły tytuł dwóch wymienionych świętych.
27 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., s. 585; HEIDN W. Die Ortschaften..., s. 557; OKONIEWSKI S. Diecezja Chełmińska..., s. 377.
28 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., t. 10, s. 585.
29 HEIDN W. Die Ortschaften..., s. 556 – 563 passim.
30 JOSKOWSKI Z. Gród Gowida. Historia wsi i parafii Gowidlino, Banino 2006, s. 18.
31 Sammlung kirchlicher Verordnungen, Erlasse und Dekrete für die Diocese Culm, Pelplin 1872, s. 94 i nn.
32 PERSZON J. Na brzegu życia i śmierci. Zwyczaje, obrzędy oraz wierzenia pogrzebowe i zaduszkowe na Kaszubach, Pelplin 1999, s. 239 – 240.
33 MROSS H. Słownik biograficzny..., s. 250.
34 W kaplicy pochowano jeszcze prawdopodobnie Nepomucena Łaszewskiego, syna Wincentego Jakuba i Felicyty, który zmarł w młodzieńczym wieku jako uczeń gimnazjum chojnickiego.
35 CHLEBOWSKI B. I WALEWSKI W. Słownik geograficzny..., t. 10, s. 585; HEIDN W. Die Ortschaften..., s. 561; MROSS H. Słownik biograficzny..., s. 139.
36 Lokalizacja i odczyt dokonany dn. 20 września 2003 r. przez autora niniejszego opracowania.
37 Kościół parafialny św. Marcina w Sierakowicach jest zorientowany według biblijnej symboliki: prezbiterium na wschód.
38 Por. Łk 1, 78n; zob. też: JOSKOWSKI Z. Gród Gowida..., s. 144.
(Artykuł opublikowano w "Wiadomościach Sierakowickich" nr 10 (208) październik 2007)
